Chimbant’annos de cherta pro sa poesia e pro sa limba de Antoni Canalis

Antoni Canalis

Naro grascias – a primu ‘e totu – a s’Istituto Bellieni, chi mi dat sa possibilidade de faeddare, oe, in cust’abboju, de sa faina manna chi su Prèmiu de Otieri de Literadura Sarda at ordidu in chimbantachimbe annos. Pius de mesu sèculu chi at bidu, annu cun annu, sas concas pius nodidas de totu sas biddas de Sardigna, poetes e iscritores in limba sarda de ogni trighinzu, frimmos che rocca a difendere sa limba insoro e-i s’andala de sa poesia.

Sos sardos sun poetes da-i cando esistit sa Sardigna, e ant lassadu trattas in totu sas leadas de s’Ìsula manna nostra. E sun testimonzos de cantu importu e de cantu isetu apan ancora custas cosas in su coro ‘e sa zente, finas in tempos unu pagu (unu pagu meda, amus a narrer) neulados, che-i custos chi semus bivende oe in logos nostros e in biddas nostras…

Su mamentu est de importu mannu. Amus a narrer chi, a bonos contos, est istrategicu: coment’e Sotziu ammanizadore de su Prèmiu de Otieri, amus bisonzu de torrare a esser meres cabales de una cosa chi at lassadu sulcos fungutos in sa cultura de Sardigna. Un’impignu e unu dovere chi toccat a-i cudd’idea chi non si ch’est morta mai, e oe s’agatat in sa cunditzione de si dever istrobojare in d’una atzola sorigada chi est girende in boidu, in tund’in tundu a sa limba sarda, chena li dare jaresa peruna.

S’ordinzu nostru est sabiu e pretzisu, e sighit su terighinu chi nos amus sestadu dai tempòrios, finas si non resultat fatzile nudda a ponner fatu a tumbuladas chi che brincan arrèjonos ladinos, sèrios e bene remunidos in sos coros e in tzelembros de sos poetas e iscritores in sardu chi nos an postu fatu, die pro die.

E semus faeddende de sa currina topa in falada chi che trazat sas bideas fatu a fainas chi de sardu an sabore pagu. Pagu meda! Àntzias che truvan sas fainas mannas nostras pro dare importu e alabantzia a zente chi cun sa Sardigna pagu at it’a fagher.

Una fromma noa de machine, chi nos che jighet a nos allorigare in sos ratos de àrvures furisteras, chena profetu perunu e chena chi sos sardos apan (non naro utilidade) ma nemmancu unu butiu de lugore.

E-i sas dificultades sunu meda. Comintzende da-i sa cuntierra chi s’est pesada subra s’istandardizzatzione de sa limba sarda. Unu troboju nieddu chi dat s’idea chi sa zente no nde cherfat pius s’intesa. Ch’est coloviada. Troppu brigas. Troppu chertas. Chie no est in intro a sas cosas no bi cumprendet nudda e lassat pèrdere.

 Propiu deris apo retzidu sas peraulas de unu poeta campidanesu, chi at nadu goi:

“Scieis chi deu seu de annus chi no participu a is premius literàrius. Sa gherra po fai afirmai una lingua imbentada de pagus po d’imponi a medas no dd’hapu mai aggradessia.

Mi seu intristau e postu a una parti de is cuncursus, ma apu cumbatidu cun totu is forzas po no lassai passai custas cosas.

Sa bia giusta e intzertada fut sa de s’Otieri, su Romàngia e su Marmilla, impari cun sa rivista S’Ischìglia. Fradis rispettosus in tra nos!”

 Arrèjinu jaru. E-i sa gurpa est de chie no est resessidu a fagher a cumprender chi sa Limba Sarda Comuna est un’obligu pro s’Istitutzione regionale, ma no lu est pro chie si cheret tratenner in logos e limbazos de idda sua.

 Custu mantess’arrèjinu, nois de su Prèmiu, l’amus digilidu da-i temporios. Su sèberu l’at fatu sa limba sarda comuna mantessi, et est unu sèberu politicu.

Sa Sardigna, gai, at fatu unu passu de importu pro su riconoschimentu de sa positzione sua in Europa, coment’’e natzione de minorìa.

Eo naro chi sa limba sarda comuna, si no ateru, est resessida a ponner de acordu bona parte de sos chi cheren chi su sardu non morzat.

Forsis no at a esser su menzus sèberu chi s’esseret potidu fagher. Ma est semper menzus de su nudda, e a cosas meda – cherfende – si bi podet torrare a mente frita.

Sos arrèjinos subra sa limba sarda, a primu ‘e oe, sun andados a dainanti annos e annos chena mai nde ogare atzola, e s’at pèrdidu tropu tempus. Et est bistadu unu dannu mannu, a tretu chi boes meda, oe, che sun atesu. Foras de su achile.

Tzertu, onzunu (finas deo) aiat chèrfidu chi sa limba ‘e riferimentu esseret bistada sa chi si faeddat in logu sou. Ma no nos irmentighemus chi a bortas su limbazu cambiat finamentas in rodones divèscios de sa mantessi idda, e unu sèberu fit netzessàriu a lu fagher. E non cherzo irmentigare chi a-i custu sèberu b’an tribagliadu concas nòdidas e canas de custa sabidorìa lichita.

 Coment’e segretariu organizadore e responsabile de su “Premiu Otieri” de Literadura Sarda, devo narrer duas cosas: semus istados de sos primos a dare amparu a-i custa detzisione chi fatzile non fit. E creimus finas chi s’impignu ch’amus postu in pius de mesu sèculu a regoglire sos tribaglios de poetes e iscritores de Sardigna in limba sarda apan dadu un’ajudu mannu pro incher cust’iscommissa.

Si sos autores an muntesu un’istandard altu de literariedade, chi est una base frimma che’ rocca pro arribare sa limba a unu cras benidore, lu devimus a s’”Otieri” e a sos prèmios literarios chi l’an postu fatu. Su Prèmiu nostru at fizos e nebodes a trumas, in d’ogni parte e logu de Sardigna. E finas a sas indicatziones ortograficas chi su Premiu at bogadu a pizu in su 1975. Indicatziones e no òbligos, chi an contribuidu non pagu a imparare a sos poetes e iscritores chi – finas in sos limbazos de onz’unu – fit possibile a agatare unu modu de iscrier tales chi nos podiamus cumprender menzus totu a pare.

 Amus bidu, pero, chi poetes meda no sun intrados in s’aidu ‘e su ch’est su compitu de una limba sarda comuna. Calecunu pensat chi bi siat s’òbligu e non sa facultade de iscrier in cussa manera. Medas de sos arrèjinos chi si sun intesos, e finas da-e sa parte de zente famada, an fraigadu muros altos de difidentzia. Bi cheret tempus pro chi s’idea enzat pesada da-e totu, ma creo chi non b’apat una cresura manna cantu s’omine ‘e caddu, da-i parte ‘e sos poetes.

Est chi bi cheret paghe e non brigas. Apo paragonadu sos limbazos de Sardigna a unu giardinu ‘e fiores chi non sun totu cabales, pro colores, nuscos e terriminzos. S’abilidade de su giardineri est a fagher a tretu chi cussos fiores, tot’umpare, resessan a fagher unu bellu matulu chi

diat lughe a sos ojos e a sos sentidos. Solu gai si podet bincher sa gherra. No sighende a chertare a sa maconatza.

 S’”Otieri”, e-i sos òmines chi l’an fatu mannu, custa cosa l’aian cumpresa da-e prima ‘e su ’70. Paritzas propostas pro un’ortografia cantu pius comuna istein publicadas da-e tando e las amus torradas a ammentare finas in sos annos colados. E an ajuadu meda, ca innantis fit finas peus: zente de sa mantessi idda, sas mantessi peraulas la iscriiat in manera divescia.

Si no ateru, sas propostas de sos limbistas de s’”Otieri” an cumbìnchidu sos autores pius atentos a si leare un’impignu pro lassarea un’ala s’idea ‘e iscrier sas peraulas comente las pronuntzian in d’onzi trighinzu. Una cosa, in sardu, est comente s’iscriet, un’àtera est comente si narat. Tiat esser coment’e chi inglesos e frantzesos lassen a banda sa grammatica e iscrian comente pronùntzian. No bi tiat cumprender nudda niunu. Mancu issos mantessi.

E si sos autores de d’onz’ala ‘e Sardigna an imparadu a si connoscher e a s’istimare pari pari est finas ca s’iniziativa de s’”Otieri”, de cherrer un’ortografia cantu pius possibile unificada, at fatu jomper frùtures saboridas e at istèrridu caminos de amistade.

 Un’ateru arrejinu bos lu cheria fagher, e so in finitia. E so tratende de sos tribaglios chi pius de duamiza poetes e iscritores nos an postu in francas in custos annos longos. Sunu mizas e mizas de pàginas.

Cosa ‘e chilirare su Premiu nostru nd’at pro sos caddos. E ateretantu nd’an sos ateros premios. Su progetu nostru est da-e meda chi cheret ponner manu a sedattare totu su ch’est recuidu da-e onzi parte e logu ‘e Sardigna, ca luego – mancu naschidu – su cuncursu otieresu isteit abertu a totu sos limbazos de sa Terra nostra. Sas cosas, pero, non bastat de las pensare pro resessire, pustis, a lis ponner ancas e a las fagher currer a s’andanta chi tian dever aere.

E a bortas s’agatan finas ajudos pro… remare a s’imbesse. Paritzas cosas chi sun sutzessas nos sun batende isperas noales, de jomper a sos congruos de ideas chi amus semper postu a cop’innanti. E-i custa, de idea – a bidea nostra – at a sighire a b’istare.

Tocat finas de pedire ajudu a totu sas istitutziones chi an manos e manizos in custa sienda, comintzende da-i s’iscola. Manna o minore chi siat!

 Torrende a s’istandardizatzione limbìstica. A su tempus de sa LSU, chi isteit istrumada prim’e nascher finas per manu ‘e calecunu chi aiat leadu parte a… nd’ingraidare sa mama, su Premiu nostru aberzeit a s’idea chi chie cheriat, podiat impreare pro isperimentu sa LSU pro cuncurrere a s’”Otieri”.

Calecunu iscrieit aberu, ma non in LSU. Iscrieit in su sardu ‘e domo sua pro nde faeddare male. Tando li oghemus de cabu.

Ma, a s’impustis, bi torremus a proare cun sa limba sarda comuna. E calecunu si b’est apentende e non s’iscandulizat pius niunu.

In Sardigna namus: “Pasciescia… ‘e paneri frimmu”. Bi cheret tempus, ma a primu ‘e totu tocat de che fagher isvanessire cuddas chi sun sas neulas e-i sas nues chi, finas pro ponner… su pane ‘e sa figuìndia in s’iscala, zente meda at postu in mesu ‘e su caminu de custa criadura e non tiat cherrer chi crescat e chi diventet manna, né mama.

Nois, e-i sa zente chi in su Prèmiu de Otieri contat e lu faghet contare in su cussideru ‘e sos amigos poetes, onzi olta chi b’at un’abboju ue s’arrejonat de politica limbìstica, gighimus custa lienda.

Prima si resessit a torrare sos arrèjinos a unu caminu ‘e seriedade e de cunsideru, e prima si podet arrivire a unu cùccuru ‘e montiju pius altu, chi nos fatat isperiare in campuras pius abertas.

 Et est su ch’amus semper fatu, comente’e Prèmiu, in totu custos annos mannos e chi, si Deus cheret, amus a fagher semper. Totu custas diferèntzias chi connoschimus da-e “Cab’’e susu” finas a “Cab’’e suta” non sun sulcos chi nos dividin. Àntzias sun una richesa manna!

E in custas diferentzias est fatzile a b’agatare mai cantos cabos e tramas de su mantessi ordìdu. Eo naro, so in me, chi medas de sas peraulas, finas a unu seculu como, bi fin in totu sos limbazos de onzi cussorza ‘e Sardigna. No est nadu chi non bi torren a intrare.

Si trattat de bona voluntade. Cudda, pro narrer, chi bi sun ponzende sos prèmios literarios in limba sarda e-i sos poetes e iscritores chi bi creen.

Sa gherra forsis no est bissa. Ma forsis mancu perdida. Tocat a totu nois. Totu pinnigos a nos dare cuidadu.

A medas annos!

 de Antoni Canalis – Segretariu de su “Prèmiu Otieri” de Literadura Sarda

Commenti sono sospesi.

RSS Sottoscrivi.