Categoria : letteratura sarda

Signorica Sivigliana di Pier Giuseppe Branca di Cheremule a cura di Antonio Canalis

La redazione di Academia sarda de istoria de cultura e de limba autorizza chiunque volesse ricopiare i testi in lingua sarda di farlo serenamente  e se lo desidera, a piacere,  di indicare il nostro link citando l’autore che ha curato la ricopiatura della prosa o dei versi e garantito l’autenticità degli autori delle opere.  

Signorica Sivigliana
Una storia delicata e poetica, condotta sul filo di una favola frammista di realtà e fantasia, che intreccia le vicende di una plurisecolare pianta d’ulivo trapiantata in Sardegna all’epoca della dominazione spagnola e le storie minime del paese, (Cheremule?), tramandate da generazioni.

Modernissima la mescolanza di un logudorese ancora puro con le frasi in lingua spagnola con cui l’albero d’ulivo, “sa signorica sivigliana”, fa le sue considerazioni.

La grafia, in larga misura, è quella consigliata dal Premio Ozieri nel 1975, sia pure con un’apertura alla LSC (Limba Sarda Comuna) di cui tanto si parla, nel bene e nel male.

Pier Giuseppe Branca è un giovane cultore della poesia e della letteratura in limba nadìa, che con questo brano ha vinto il primo premio alla 52^ edizione del Premio Ozieri, nella sezione destinata alla narrativa e intitolata al compianto Angheleddu ‘Ettori de ‘Onorva, fondatore e per tanti anni direttore della rivista letteraria in limba sarda “S’ischiglia”. (Antonio Canalis).

 Signorica Sivigliana

Ancora rea e bia, a poi de tottu cussu tempus, su tempus chi accreschet poderìos cun pèrduas e pèrduas, cun poderìos in s’istoria de sas tzivilidades. Raighinada a fundu in sos pizos fertiles de sa terra, meda pius chi no in cussos arridos de sa memoria de sos òmines, s’arvure manna de olia sivigliana in su campu de Nurighes, pariat cherrer mustrare, ancora, sa galanìa sua comente una ermosura chi a la ‘idere dae fora pariat totta innidòre e grascia, ma intro fit nobilesa de ànimu, virtude sàbia chi l’imponiat s’ammonestu antigu de no traìghere dòlimas e lamentas pro sos anneos de sa vida, comente cussos chi fit passende in sos tempos de oe, chìbberos de olvidu e soledade.

Fiore de Andalusìia, trapiantadu in Sardigna dae ischìdos ifferchidòres ispanicos cando s’Isula fit parte de un’imperu illacanadu inue, nachi, no incrinaìat mai su sole e s’imperadore si cumpiaghiat, de tantu in tantu, de l’istrinare unu bene pro nde mezorare sas siendas. Birde prenda bènnida dae s’Ispagna de su seculu ‘e oro, s’arvure de Nùrighes, donosa signorica sivigliana, faghiat de tottu cussos ammentos gloriosos, acconortu dèghile pro sighire sa pelèa de restare bia.

Pero, tempus no est meda, aiat retzìdu, pro nàrrer sa veridade a s’induna, sa visita de unu fiottu de agrònomos de s’universidade de Tàttari.

Si li fin indorinàdos sutta, abbaidèndela, parpuzèndela e poi l’aian appodigadu un’iscutta ‘ona sas raighinas foressidas dae su terrinu, finas a li fagher su cori-cori; infadu chi, essende issos duttores in materias agrarias, l’aian pòtidu istransire, chena si leare tzertas libertades, por Dios!

Noantàmas, fin torrados àtteras battor o chimbe ‘ortas. Sempre a s’induna e chena si fagher annunziare, comente si sas regulas de sa tzivilesa esseren signos de unu tempus antigu, su significu de sos cales pariat isconnotu a sos omines de oe. E gai, issa no ischìat si agradessìre, o puru nono, sas visitas de estos hombres rusticos y groseros. Ca, in fundu, fin sempre occasiones de abbojare zente, de s’intender calculada dae calicunu e puru de si pònnere in mustra.

Pero una duda sighiat a li tzirigare su tzelèmbru ca, a bortas, sos istranzos fin istados fintzas troppu cumprìdos cun losingas e imbèrrios chi, massimu a issa, fèmina abbista e sìnchera, fin pàrfidos bambos e faltzos.

Atteras bortas, a s’imbesse, fin istrados ispiàcchidos y muy poco caballeros, pudèndeli unu rattu inoghe, una nae igue e unu puddone incuddae e, peus ancora, istratzèndeli, a sangre fria, chirriòlos intrèos de colzu pro nd’istudiare s’edade al carbonio14. Propiu gai aian nadu … al carbonio 14. Quatorze rayos en la cabeza atodos, cabrones!

Ma si bos paret, sos imminzos chi prenetan oe in die pro pisigulare s’edade de una hidalga andalusa. Ello no l’ischin estos marranos de hoy s’abbecedariu de sa bona educatzione? No l’an imparadu in logu chi s’edade de una signorica nunca se pregunta a nadie?

Pagas dies a poi li fit toccadu de retzìre atteros istranzos. E passet chi dae tesu parian pius ruzos de sos primos, ma mirèndelos mezus, a manu a manu chi s’accoltziaian, parian protzèdere cun istrales, rustaglios, pinnacos e iscalas. Simizantes in tottu a una envencible armada, giughìan, pintada in colore ‘e aranzu subra sa ‘estimenta groga lampizante, s’issoro insigna araldica: L.S.U.: lavoratori socialmente utili.

E mancari, comente sempre, aeret chircadu de no lu dare a bìdere, sa donosa si fit assustada meda, ne s’assustu fit istadu in debadas poite, a punta a un’iscutta, paritzos ratos e naes, crèschidos in annos e annos de curas pascensciles e pistighinzosas, como tusos arreu, abarraìan, tristos e afrigìdos, istèrridos peri su logu. Ohi, que làstima!

Cussas frundas de ‘irde-prata fin unu blasone innidu de ermosura y nobleza, e issa, la hidalga Olivia de Olivares, si las lassaiat carignare e ispizare solu dae 1os vientos hidalgos y caballeros chi benian currende caddos eòlicos, impidòsos e arestes, e bestìan coratzas lampizantes de sole o chijinattas de nues e in conca, subra s’elmu, mustraian pazosos, pinnatzos de aves in bolu.

Falaìan dae caddu a bèmidas e currian a s’imbenujare a pes de sa dama pro li basare sa manu in signu de saludu e pispizàreli in orijas, si mai nd’aeret àppidu sorte e manera, dulces palabras de amor, chi parian bessìdas derettas dae sas cantones cavallerescas de sos mezus poetas de Occitania, Catalunia, Lusitania e Bretagna.

Maestrale, solopu, grecale, travuntana… Ahi, cantas ternuras sentimentales! E ite bellu lassàresi iscutinare totta sa notte in s’abbolottu de sos buliones, in sos malighinzeddos chi faghian accorriattare totta sa carena, in su maccu imbuddighinare de sas linfas chi, currende in sa linna bia, sumian dae sas fozas e dae sos tuveddos de su truncu, nuscos de ischeffa attunzana carigada.

Ite cherides: sa signorica sivigliana fit de una bellesa fentomada y 1os vientos hidalgos y caballeros accudian dae attesu pro la poder connoschere e cumprire cun milli imbènios e carignos. De su restu, finas su nòmene de battijmu in s’antiga limba celtica, cheriat nàrrere ìmpidu caente, fiammarida inchèsa e ganosa de si lassare allumare anima e coro, linnas e linfas, dae s’ischinchidda de sa passione.

Puru sos bentigheddos pisigulos de su bighinadu, cussos pittuleris e perdulàrios de sas cussorzas de affacca, chi no fin bonos mancu a nde l’iscutinare sa runza de sa musca olearia e finamentas sos buliones bardaneris montagninos chi muliaìan minettosos in nottes de traschias, si li fin accoltziados pius de una ‘orta, ma chena ispera de poder retzìre mancu una chìnnida de ojos ca issa no aiat pòtidu mai atzettare de abbojare cavalieris chi no esserent galantes e romanticos.

Ma como su dolu pius punghente, cussu chi pius li tosconaiat su coro fit a bìdere sas frundas amadas pudadas e istèrridas in terra. E serare bos podìdes de cales piantos e dispiagheres li podiat dare sa vista de sas frundas pèrdidas chi, puru essende solu una parte de sa ermosura sua, a issa li pariat de l’aer pèrdida totta intrèa e si mai unu poete l’aeret chèrfidu cantare in versos e rimas, aiat pòtidu rèndere su disisperu de sa donosa cun d’una fiorida sinèddoche.

Por la virgen purìsima del Pilàr! A beru no lu podiat baliare. Pero, a poi de un’iscutta ‘ona, meledende a mente fritta, li pariat chi sa faina de la envencible armada L.S.U., pius che unu dannu chi meressiat làgrimas de dolu, fit unu mezoru dignu de risos e allegria.

Ma sigomente sas feminas, massimu cussas ermosas, sun pistighinzosas meda e contivizan gustos diffitziles e no sempre est fatzile a las cuntentare, a issa sa cosa li fit pàrfida totta a s’imbesse de comente fit. E solu a poi de meda, ispijendesi in sa baltza de su càntaru igùe affacca, pianu pianu aiat torradu a balanzare su risu in càvanos e s’intendiat comente una fèmina chi esseret appena bessida dae una buttega de peluquerìa.

Gai sos piantos e sas tribulias de issara fin già olvidàdas e sa donosa sighiat a s’ispijare chena pasu in su càntaru, die e notte. Anzis, pius a de notte chi no a de die, poite sa lughe de sa luna, s’aèra selena, sa fungùda mudesa de sa cussorza e-i s’alènu pàsidu de sa terra drommida, parian tott’umpàre sa majìa de una divinidade chi, frimmende un’iscutta su cùrrere fùriosu de su tempus, aiat chèrfidu cuntzedere a su fiore de Andalusia, s’incantu de si mirare in-d-unu ispìju de abba e de s’agattare, a ogni ojada, sempre pius bella.

No medas dies a poi, si fit presentada un’àttera truma de istranzos e como sa signorica sivigliana pariat pius sigura de se, comente si aeret pèrdidu unu pagu de diffidentzia e balanzadu pius afficu e cunfidentzia a ojos a su mundu.

Sos istranzos noos fin un’iscuadra de picapedreris chi, a ischirriolàdas de matzittas e malepeus, fin baltziende unu muru in pedra de Bànari, a una vintina de metres de distanzia dae su truncu, inghirièndelu arrèu finas a un’altària de unu metre e mesu.

Mira estos marranos! Van a murarme viva como una hidalga puta medieval, descubierta por su marido en uno de sus tradimientos! Pero yo no tengo marido y, a Dios gracias, no soy casada, ni tampoco soy puta!

In cantu a-i custu, podiat pàrrere diffitzile a lu creere, ma ne issa si fit mai intesa fèmina de paga virtude, ne niunu si fit mai atrividu a pònnere in giru una boghe simile. A s’imbesse.

In sos contos de foghile, inue sa signorica sivigliana fit fentomada meda, sa zente de ‘idda costumaìat faeddare de issa cun peràulas de bantu e sas aventuras suas de galanteria cun sos cavalieris de sa rosa ‘e sos bentos, benìan infioradas cun peràulas sèberas de poesia, dèghiles fintzas pro sas orijas de sos minoreddos.

Mannos e minores las imparaian impresse e las assentaìan, in mesu a sas attera prendigheddas de s’oralidade, ognunu in su siddadu de sa memoria sua da ue sos pessonazos de sas paristorias bessian a istrinare ammajos de immaginazione ogni ‘orta chi, pro sorte, los allumaìat sa majìa ‘e s’ammentu.

Sas depositarias de sa memoria chi mantenian ancora bias cussas paristorias fin sas cunsòrres de s’Ispiritu Santu, dae sempre, contivizadoras de s’arvure manna de Nùrighes, chi apparteniat a sos possedimentos de sa cheja e, dae ue, un’annu emmo e un’annu nono, bessiat un’incunzighedda de ozu pro su rettore.

Ma pius chi non pro àtteros doveres, naramos gai, de assistentzia liturgica a prutzessiones, noìnas, pèsperos, interros, affidos e àtteras festas religiosas, chena olvidare su catechismu a sos iscolanos, sa passione de cussu fiottu de santicas, sas pius, fiùdas e bajanas chi aian già olvidadu tzertos piagheres de sa vida o puru no los aian mai connottos, fit a si ‘ettare sa falditta in conca, serrarèsi sa janna ‘e domo a palas e incaminàresi a pè, cun sas àtteras, finas a Nùrighes, pro contivizare s’arvure manna de olia sivigliana.

Fit in cussas mesas zoronadas de ciarras in libertade chi sas fèminas s’indorinaian sutta sas frundas e, accabidende olia, seghende fenu siccu in sos intòrinos o sètzidas tott’umpare a si leare su friscu a poi de aer bustadu, ammentaian de cando, pitzinneddas, intendian dae sas mamas issoro, cunsorres issas puru, sas paristorias de sa signorica sivigliana e in cussa majìa de sa memoria torraian un’iscutta a unu mundu de maraviglias inue vivian reinas e cavalieris, orcos e zigantes, siddados cuados e printzipessas inamoradas.

E ogni ‘orta, in su pagu tempus chi duraian cussos ammajos, sas comares pilicanas, dae cunsorres de una cunfradia ‘e cheja, s’agataian mudadas comente po majìa, in d’unu fiottu de cortigianas medievales, indorinadas a sa signorica sivigliana, donnichella issoro.

Ma torrende a su tempus presente, s’assustu chi aiat fattu creere a sa donosa de poder essere fraigada bia fit isvanèssidu, mancu male, cando sos picapedreris, remunidos sos trastes, si l’aian avviada e in logu issoro fit cumpartu unu frailarzu cun maliane pro saldare a su muru una barandiglia chi a sa donosa fit pàrfida una coronilla…

Mira, una coronilla condal! Despues de todo este tiempo, me ponen una coronilla. Parece claro que quieren simbolizar e1 reconocimiento de mi nobleza, de mi limpieza de sangre, de mi virtud! Ohi, que honor!

Chena mancu l’ischire, unu pagu de rejone sa signorica la teniat a faeddare de onore e de reconnoschimentu de sas raighinas suas nobiliares. Su cunsizu comunale, de accordu cun sa Sovrintendentzia de sas bellas artes, aiat dae pagu deliberadu de espropriare sa cussorza intrèa de Nùrighes, chena toccare su pàrtinu de s’arvure manna chi, puru sighende a restare propriedade de sa cheja, intraiat in su dessignu de bonifica cun mezoros a sas cresuras e a sas istradas, inditos segnaleticos in battor limbas istranzas, pasteras cun impiantu de irrigatzione a buttiu, bancas e amparos de linna, cantareddos noos e parcheggios.

Tottu custu, pro abèrrere camineras culturales a sos furrighesos e a sas domus de janas e fagher de sa cussorza ‘e Nùrighes, unu situ archeologicu fentomadu in sos itinerarios turisticos de Sardigna.

E como chi sos tribaglios fin guasi agabados, luego su sindigu aiat dèvidu apparitzare una festa de inaugurazione.

De sa corona chi l’aian postu, sa donosa fit cuntenta meda e comente pro una prenda retzida in istrina, cumintzaìat a intendere sos isvariones de unu baddine de vanidade chi l’istransian dae pensare chi corona non fit, cuss’istrina, ma doa.

Una doa fraigada in pedra banaresa pro nde li preservare sas frundas dae sas limbas malaittas e istruidoras de su fogu, a manera chi, cuss’arvure gai ermosa e manna no aeret dèvidu connoscher mai su destinu malu de suerzos e chercos, lidones e ‘inistras, canterarzos e aladerros, mudejos, frassos, laros e milli atteras zenias de piantas, de sas cales ancora si podian bidere, in sos chintales de sas baddes addae, sos muncones intintieddados comente mermos de iscarridas e isfriguradas pantàsimas, meres de terras chena meres, istrumadas de su sèmene de sa vida, destinadas a temporios de isterilidade e carestia e cundennadas a lassare in sas mentes de sos omines, sentidos de dolu, timoria e arrennegu pro no baliare chi una marranìa de pagos ascamiles esseret, pro medas, ruina de su bene cumone.

Sa die de s’inauguratzione fit arrivada e su sindigu, sa fasca tricolore subra s’ispoglia niedda, pariat isse puru un hidalgo caballero, ma chena insigna araldica peruna, comente calicunu aiat già fattu notare. Fit pigadu subra su palcu e, atzesu su microfono, aiat cumintzadu a saludare sas autoridades e tottu sos istranzos cumbidados. Sutta sos amparos de linna, sas bancas fin già istadas apparitzadas de màndigos lichittos de ogni zenia a ue sos pitzinnos e puru calchi antzianu pagu pascenscile, sighian a bettare ojadas illivrenidas.

Subra unu ponte de tubos “innocenti”, sa telecamera de una televisione locale fit registrende sa tzerimonia pro la poder mandare “in unda” calchi die a poi. Agabada sa relata de su sindigu, fit prevista sa beneiscione de su piscamu e, a poi, s’apicòniu.

Fit una dominiga manzanu de lampadas, atogosa e caente, e medas pitzinneddos e antzianos si fin indorinados sutta sas frundas de s’antiga arvure de olia pro si nde godire s’umbra.

Tia Minnia Pane, cunsorre mazore, aiat preguntadu a sa piseddina si cherian intender unu contu de sa signorica sivigliana e issos aian nadu chi emmo. Pianu pianu àtera zente si fit accoltziada e si fin frimmos a iscultare.

In sa memoria antiga de sa signorica sivigliana, raighinada a fùndu in sos pizos fertiles de sa terra, meda pius che in cussos arridos de sa memoria de sos òmines, cussa die fit istada ammentada comente una die chena olvidu, ne soledade e aiat fattu brotare in coro a sa donosa, s’ispera chi àteras dies che-i cussas esseren potidas torrare in su tempus benidore, su tempus chi accreschet poderìos cun pèrduas e pèrduas cun poderìos in s’istoria de sas tzivilidades.

Autore: Pier Giuseppe Branca di Cheremule, residente a Sassari

Commenti sono sospesi.

RSS Sottoscrivi.