Disamistades antigas: sa tanca de sas paghes de Bainzu Truddaju

 In su milli e ottighentos ottantabattoro, cando pariat chi Su Sassu de Zaramonte fit già in meritadu arresettu, poi de tantu triulu, causadu da-e delinquenzia de sos bandidos de su logu e furisteris, un’atteru mal’annu improvvisu, che lampu faladu a chelu serenu, hat postu in perigulu mannu de vida tres onestas familias de pastores, ispraminadas in atteros e tantos istazzos de su territoriu de cussa ‘jdda In cussu tempus, e prima meda ‘e tando, su Sassu de Zaramonte chi fit calculadu nidu siguru e preferidu pro sa mala vida, pro sa naturalesa de su terrinu (<<concas>> naturales mannas cant’unu palattu e chentu isceras de linnas, altas che campaniles, impidian s’intrada e-i sa essida a sos chi non connoschiana ‘ene su logu), b’abbundaiat che pampinos in vivajos.

Sas familias intradas in disamistade s’annu fini sa ‘e Nigola Canopulu <<piliruju>> de s’istazzu de Ispiene; sa familia de Chiccu Ultei de s’istazzu Bados de Lovè e-i sa familia de Marianzela Ispanu de s’istazzu Barrastone.

Marianzela Ispanu fit una bella giovana de vint’annos, naschida e fatta manna in s’aria pura e libera de Barrastone si fit fatta modosa in su faeddu e in sa cumpostura de su personazu, tantu chi fit s’ispiju de tottu sas pizzinnas de Su Sassu e tottu la calculana pro sa pius bella. Cantos giovanos, poveros e riccos, de sa zona la desizaiana pro isposa! E cantas e cantas serenadas de amore, a boghe de chiterrali faghiana, in nottes serenas, isgiaridas appena da-e sa lugura de istellas o da-e s’incantu de sa luna piena !

De Marianzela Ispanu si nde fit pro primu inamoradu zegamente Nigola <<Piliruju>>; tantu chi una die, cando hat bidu chi su samben fogosu sou non lu lassaiat pius reposare, andat a domo de sos Ispanos e la dimandat pro muzere. Nigola fit unu giovanu de vinti duos annos; forte, coraggiosu, onestu, tribagliadore e subra a tottu tiradore de prima marca; tiraiat a balla sola a sa sesina ‘olende e fit casu raru a si la faddire. Faghiat su pastore in s’istazzu de Ispiene, pagu atesu da-e Barrastone e no teniat benes de fortuna; fit poveru. Unu sapadu sero, de sa prima chida de abrile de s’annu in chistione, Nigola si estit a festa; berritta noa, calzones e cappottinu de furesi postos pagas boltas, lead a palas su archibusu, untadu ‘ene a ozu de puzones (usanzia meda in voga da-e sos cazziadores de cuss’epoca) e partit a Barrastone, pro dimandare a Marianzela. In Barrastone, dadu chi est andadu iscuriga-no iscuriga. B’hat agattadu totta sa familia: babbu, mama, frades e a issa, Marianzela . Tottu l’hana fattu accoglienzia de lussu; lu connoschiana troppu ‘ene e attere tantu ‘ene connoschiana sas capazzidades suas de giovanu coraggiosu meda, bene arrejonadu e de attaccamentu a sos contivizos de sa domo; abbitaiat pagu atesu e s’ischiat chie fit Nigola <<piliruju>>. Da e s’unu a s’atteru arrejonu Nigola ispiegat su motivu de sa visita sua; si giamat su babbu de Marianzela a un’oru pro li narrer calchi cosa. Custu, gentile, lu faghet intrare in s’apusentu, serrat sa gianna pro arrejonare solos chenza esser iscultados da-e nisciunu. Marianzela, coriosa, si nde pesat da-e ue fit sezzida e andat a sizire s’orija a s’istampa de sa giae de s’apusentu pro intedere ite fit arrejonende su babbu e-i s’istranzu coraggiosu e bellu. Sa mama e-i sos frades de Marianzela li naraiana a si che leare da-e sa gianna, ca no andaiat bene a faghere s’ispiotta..

Marianzela hat intesu tottu sas peraulas de Nigola e de su babbu cando hat nadu: <<Tue ti che torras acculziare otto dies a oe a-i cust’ora; deo, in su peristantu nd’arreiono in familia e cun sa pizzinna; s’issa ti cheret, deo so pius cuntentu de te>>. A Marianzela, ch’hat cumpresu s’arrejonu, si-li presentat duos marcos mannos pius de su solitu in faccia e ch’essit bjrgonzosa a s’aria de carrela, timende calchi ojada de Nigola, su giovanu fattu su cumandu, bessit issu puru a carrela, sighidu da-e sos Ispanos, saludat cun tantu de inchinu, a berritta in manu, astringhende sa manu a tottu e s’avviat, intantu, in domo de sos Ispanos, b’aiat cuntentesa manna pro sa visita de Nigola e Marianzela fit pius che allegra, tottu de acordu dezidin de azzettare sa proposta. A sas otto dies prezisas, Nigola torrat, comente haian pattuidu, pro leare sa risposta; Marianzela fit mudada a festa, su babbu e-i sa mama fini pius de bonu umore de innanti, lu cumbidana a d’ogni ben’ è Deu, l’ean s’argumentu preferidu e istabilini chi su coju si deviat faghere. Nigola cuntentu e pius de cuntentu, poi è s’èsser trattesu unu pagu, torrat a saludare a tottu e s’avviat. Sa die infattu a manzanu fit una dominiga, però, unu fattu coriosu atristat e consolat a su matessi tempus sos coros de sos Ispanos. A oras de sas noe, unu giovanu a caddu de una bella ebba baja candelada, bene mudadu a festa, s’acculziat a s’istazzu de Barrastone. Fit Chiccu Ultei, unu piseddone de vintitres’annos,chi istaiat in Bados de Lovè, istazzu de sa parte bascia de Su Sassu. Chiccu Ultei falat da-e caddu, lu rezzini intro è domo e poi de aere arrejonadu de su pius de su mancu, si giamat su padronu a un’oru pro l’arrejonare. Custu lu faghet intrare in su mantessi apusentu e forsi sezidi in sa matessi cadrea de ue sezzeit una die primma Nigola <<piliruju>>. Chiccu hat nadu chi si fit inamoradu de Marianzela e chi fit andadu pro la dimandare . Fattu su dovere pagu cortesu a preferenzia de Nigola, saludat e astringhet sa manu a tottu e s’avviat pomposu a caddu de sa bella ebba baja candelada. Partidu Chiccu , in Barrastone discuttini sa situazione. Marianzela no cheriat torrare insegus sa prommissa fatta a Nigola; fit bellu giovanu, forte coraggiosu, e li piaghiat meda, ma tottu sos suos si sunu appostos , l’isvoltana e li faghen leare a Chiccu, ca custu teniat tancas meda assoliende cun d’unu ‘acchile mannu e teraccos e giualzos in abbundanzia. Su babbu de Marianzela s’interessat isse etotu de aggiustare sas cosas; chircat a Nigola e li narat <<isculta, so ‘ennidu a ti dare una novidade pagu consoladora pro te e pro me puru: Marianzela no est in s’arrejonada, su carveddu sou est troppu giovanu e-i su chi narat como no affirmat poi! Tue, piseddu de bonu sensu e sabiu, creo chi hasa a perdonare s’ignoranzia de fiza mia e mia puru. Già ses pizzinnu, no disamines de ti cojuare; feminas si nde agattat atteras e so siguru chi una cumpagna pius accabada de fiza mia no t’at a mancare. No nos cherfas male e sighi a fagher s’onestu>>. Nigola, liju coment’ è chera, hat iscultadu a ojos mannos sa notiscia e i sa raccumanda de cuddu chi li fit devidu esser sogru cantu prima, e no li essit faeddu perunu. In Barrastone dezzidini in presse de fagher su coju cun Chiccu. Si ponen tottu de accordu de iscobiare su coju s’ultima dominiga de abrile. A sa zerimonia de s’abbrazzu>>. Chiccu puntuale, tuccat a Barrastone cun sos parentes pius custrintos. Inie agatada un’esercitu de invitados zente dae sa parte de sa femina, ligan su coju a s’usanzia pius antiga; s’iscambian sos oggettos e si dan su primu ‘asu su babbu de Marianzela haiat mortu una traila e petta bi nd’haiada in abbundanzia pro ‘ustare e pro chenare, tantu chi hat fattu frimmare sos invitados pro mandigare e divertire a totta notte. Sa notte a oras de sas noe o noe e mesa, cando tottu fini in d unu mare de consolos ballende, cantende, buffende e mandighende cosas bonas, Chiccu, sezzidu cun d unu brazzu inghiriadu in costazos de Marianzela, forsi astringhendela e carignendela, hat rezzidu unu colpu guasi mortale da-e carrela. Sa gianna fit mesu abberta; calecunu senza pensare a chi lu podiat bidere, dadu chi sa domo fit piena de zente, sest acculziadu a calchi passu da-e s’intrada a fusile in faccia, leat de mira a Chiccu, faghet fogu e s’iscappat a currere pro si cuare in su fossu de Sa Mela.

Su tiru centrat a Chiccu in piena pettorra, chi s’isvortulat in coa de Marianzela. Parte de sa zente curret a succurrere su feridu, chenza ischire ancora ‘ene ite fit suzzessu e un’atera parte cumposta de giovanos coraggiosos, armados a tottu puntu, bessit a chircare su tiradore. A Chiccu, comente menzus han pottidu, che lu giughene a Othieri e lu ponene sutt’a cura de unu grande duttore famadu. B’est istadu baranta dies sempre in lotta tra sa vida e-i sa morte. A sas baranta dies, Chiccu, cuminzeit a ponner calchi passu e cumprire a sos doveres de fidanzadu e de pastore. Passana atteros sette o otto meses e poi isposat sa bella e perigulosa Marianzela. Nigola fit iscumparfidu da-e sa circulazione; lu chircaiana. Ma in vanu borghesos e giustiscia. Si fit avviadu dae Bados de Lovè si fit postu a teraccu cun d’unu lumene farzu in sas costeras de Limbara e inie imbarat pro unu paju de annos, finas a cando l’han fattu su dibattimentu in contumazzia e l’assolven pro insuffizienzia de proas. Recuidu da-e bandidare e teraccare, Nigola s’est torradu a ponnere in movimentu pro si cojuare, chircat a isposa una una giovana de Oluitti (frazione de una deghina de foghiles, pagu atesu da-e Ispiene ). Sa femina fit Martina Brundu, fiza de unu ‘e sos baccarzos mannos de cussa banda.

Custu no teniat nudda in contrariu de zeder sa fiza a su partidu chi si fit presentadu, ma naraiat solu e sempre; <<Nigola hat unu depidu mannu de torrare>>. Nigola si fidanzat e si cojuat cun Martina verso s’ottantasette. Si faghet messaju mannu, pastore ‘onu e cummerciante fentomadu de roba ‘ula. Una die in s’istiu dess’annu chi haiat isposadu, recuende da una arzola, cun su giuale a pala e cun su puntorzu a bacchiddu, hat torradu su.. depidu: L’han tiradu a fusilada da-e palas de una matta e chessa e lu ferin ma no est grave. Issu, però, s’est fattu de su mortu, timende de l’agabbare. Appena sanadu si movet cun pius velenu pro cazziare a Chiccu. Pedru Pinna,però omine de coraggiu e dignu de rispettu, istaiat in s’istazzu de Baldedu, s’interessat a ponner sas paghes a sos duos inimigos. Los cumbinchet e in d una die de maju de s’ottantaotto, los faghet abbrazzare e basare (mancari a ojos tortos, in mesu a dughentas personas tra invitados e coriosos. E propriu da-e custu fattu, ancora oe, sa tanca inue sos duos inimigos si sunu abbrazzados hat mantesu su lumene de San tanca de sas Paghes.

Commenti

  1. Mi complimento di aver pubblicato il testo di antiche narrazioni che ai tempi erano in voga.
    Penso che farà piacere ad altri leggere questo intrigo amoroso tra la selvaggia terra, ma sempre amata e stimata che io sogno con amore, e con amore la concludo salutado la famiglia di Angelino ciao e arrivederci.
    Salute e armonia.

    Antonio Maria Murgia
    Settembre 27th, 2011
  2. Ricordo con affetto i miei carissimi nonni Chiccu Ultei e Marianghela Ippanu. Tutti gli anni da Cagliaria, non vedevamo l’ora arrivassero le vacanze scolastiche per andare a Martis per le vacanze scolastiche, vove abbiamo passato anche gli anni della seconda guerra mondiale.
    Gli anni più belli della mia infanzia.

    Francesco Ultei Porcu
    Aprile 6th, 2016
  3. Quanto prima vorrei completare la traduzione della storia di questi miei nonni nella lingua Italiana, come riconoscenza del grande amore ricevuto e i tanti sacrifici fatti per noi nipoti,specialmente nel periodo della seconda guerra mondiale. Raccontando questa storia nella note di Natale in sostituzione della tradizionale tombolata, assieme ai miei amati figli, Antonio con la moglie ed Elena col marito Alberto Strada, assieme alle loro figliole Silvia ed Elisa con i rispettivi fidanzati.

    Francesco Ultei Porcu
    Giugno 7th, 2016
RSS Sottoscrivi.