Categoria : letteratura sarda

Lu nodu drentu de Giuseppe Tirotto. I prèmiu Ittiri 2013 Cuncursu “Limbas e Ammentos”

Unknown-2Don… don… don… E ca’ sarà mortu? Aia dittu mamma, intindendi la spiradda.

Uhmm! Aia murrugnaddu eu, bièndimi l’ultimu guttigghju di caffellatti, cumenti a dì, e ca’ si n’affutti, ca’ vi pensa a la morti a sedigianni diciasettanni. Più tardu unde Brandanu, lu cafè cu’ lu biliardu, tra li rurrù aia cumpresu ch’era mortu calcunu, eh, appiccaddu a la trai, in casa soia, emmu, chiss’ommu sempri dabbareddu, mììì, Zandria Caru, chiddu chi a spricà una paràula… booh, ca’ la sa palchì dabboi… ohhh, megliu a eddu che a noi…

Zandria Caru? Ca’! eu lu cunniscia bè a Zandria, era umbè d’anni chi no lu frequentava, parò da minnoreddu, tandu sì…

Altri tempi. La campagna ancora tinia, vi si pudia campà e, a riffa e raffa, campava edda matessi. Noi aiami la bedda tanca di Lu Trogliu a un pagghju di chilometri da casa. Degi ettari quasi tutti in piana, cun una tanchitta sarradda a muru undi fagiami l’ortu e un muntigghju abbarraddu a banda pa’ sbruccavvi calchi fiaddu, Lu tuttu arriccuddu da una casa cu’ lu vacchili e una straurdinaria funtana chi buttava scetti d’eva chi andagia dabboi a pianà dui balzi manni manni chi silviani a l’ortu. Tanca adatta pa’ suminavvi triggu. Eh, si ni suminava babbu! In laògliu fili di boi laurendi e muntoni di missadori a làmpadda, pa’ finì cun la triulera candu la trebbia fagia stazioni propriu unde noi. Candu v’era bisognu babbu chjammava l’ommi di fiducia soi, màssimu pa’ missà. Zandria Caru v’era sempri, ma no solu pa’ missà, agghjuddava a babbu puru i’ li vigni chi aìami in altri perri, a dà contu a bisidolci e fava in altri tanchi ancora e i’ l’ortu chi fagiani a mezzaparu. Unu di casa, quasi.

Eu, puru si minnoreddu, bazzigavu assai la campagna. Màssimu i’ lu Trogliu, màssimu in tempu di missera candu v’alzagia chizzu chizzu pa’ falà lu latti chi mamma vindia a li fittiani soi. Latti muntu dugna dì da babbu, chi, attruppugliaddu i’ la missera, no pudia falà in paesi pa’ non pirdì troppu tempu, e cussì tuccava a me. In tempu di scola finia inghì, a poi vaccaddu duvìstia turrà in campagna cu’ li bidoni puliddi e lu gustà pa’ li missadori. Alzaddi e faladdi, a pedi e cu’ l’àinu, dabboi tutta una dì manna in campagna. Mi piagia candu si missava, mi piagia pa’ tutta chissa ghjenti. Li missadori buffunavani, rasgiunavani e fagiani beddi conti, màssimu a l’arresa pa’ gustà. Solu Zandria pigliava pogga parti a li rasgioni. Si pusava a un custagghju a magnassi lu mossu chena dì né truuh e né scìì, cumenti no fùssia staddu inghì.

Fidali di babbu érani partuddi impari in gherra, tutti e dui in Russia, solu chi babbu era furriaddu a làmpadda di lu 43 a eddu inveci l’armistiziu l’aia intuppaddu ancora i’ lu fronti e cussì era turraddu a gherra finudda da un pezzu, chi agghjummai mancu la mamma l’aìa cunnisciuddu tantu era maltrattu, lagnu e senza più lugi i’ l’occhji. Prisgiuneru, digia babbu, chena annattà altru. No s’era mai cuiaddu né si sabia chi si fùssia avviginaddu a fèmmini e una volta morta la mamma era imbaraddu da solu i’ la casaredda di Manganeddu. Pa’ campà li bastava lu tantu chi fagia da li giunnaddi e lu chi intrava da campagna nostra, più li dinà sunanti si l’occuppavani i’ li cantieri tandu assai frequenti. Passava umbè di tempu con noi, gentili, curosu ma sempri di pogghi paràuli, solu cun babbu s’abria un poggu, ma chena andà più achiddà di tantu.

D’istaddiali capitava di sta in campagna impari, quasi sempri cun babbu ma calchi volta solu noi dui, lu più i’ l’ortu, sottu all’immensu àlburu di murichessa undi si gustava e si scurrugghjulava la fava. Candu a poi gustaddu la bura affugava l’aria vinia naturali fassi un sultu i’ la friscura di l’àlburu, a li manni parò, no a me chi lu sonnu m’è staddu sempri malinimmiggu. Cussì una dì ch’èrami solu eu e Zandria, eddu accalighjnaddu ed eu ligghjendi un giornalinu, m’aia svariaddu un tunchju, a primma acciuffadda lenu lenu e manu manu sempri più agitaddu. Nooo li piccinni nooo vabbè li vecchji li manni ma li piccinni nooo chiss’occhji no li vididdi chiss’occhji toh beddubè toh un pezzu di pani solu chistu ti possu dà un pezzu di pani tostu e una bucchja di patatu toh… No no l’ha furaddu vi l’agghju daddu eu lu possu ghjurà palchì la pistola noo la pistola nooo tuum in mezzu a l’occhji chiss’occhj spantaddi chiss’occhji studaddi in mezzu a la nevi…

Zandria faiddava i’ lu sonnu, faiddava e si suttrunava cumenti puntu da la vaglia, eu no sabia chi fa ed eddu sighia a lamintassi nooo nooo no eddi affrizioni palchì no eddi affrizioni? E si purtava li mani a faccia, e si li passava dananzi a l’occhji sarraddi cumenti sfuèndigi una muscha, sudaddu e szuddiddu quasi cu’ la frebba, di runcu s’era addrizzaddu cumenti una màrmura, l’occhji bianchi e spasimaddi chi m’aiani assultaddu, Zandrì…

Tandu, cumenti turrendi in terra m’aìa dittu, nudda, solu un mumentu di… S’aia accesu un’alfa e s’aia fattu quattru passi veldi li balzi. La cosa devu dì chi a lu mumentu m’aia impressionaddu ma sùbiddu mi n’era isciudda da cabbu. L’annu c’era isciuddu in pressa e sùbiddu n’era accudiddu un altru, e da tandu di triggu babbu aia avviaddu a suminanni di mancu, no rindia più, nemmancu la campagna, cussì Zandria si vidia di mancu, parò d’istiu era turraddu a fa l’ortu cun noi. A l’incumenciu di la scola ci aiani rigaladdu un cucciucciu, un cani lupu chi a triula era ghjà mannottu. Appena l’aia vistu Zandria s’era paraddu.

Eh, mi ch’è bonu e no fagi nudda Leone, Zandrì, è solu un aiggiu inghjuggazzaddu, aia dittu eu, cumprindendi chi timmia li cani. Eddu aia fattu finta di nudda, parò tutti li volti chi Leone si l’accustava si intittariggava. Una dì di triula, chi babbu era andaddu ad arriggà un càrriggu di foraggiu, sottu a lu murighessa érami imbaraddi eu, Zandria e Ninaldu, me’ fraddeddu minori. Asittendi asittendi a Zandria l’era caladdu lu sonnu, e a poi di un poggu cumenti l’altra volta l’aìa intesu a lamentu. Nooo no soggu un tradidori eu eu soggu staddu tradiddu eu eru un suldaddu palchì mi battiddi? E si tappava lu cabbu cu’ li bracci. Eu m’eru attrallaraddu, Ninaldu curria luntanu i’ lu rustugghju cun Leone fattu abbagghjendi. Zandria i’ lu sonnu sighia a lamintassi e scunsaltassi und’era stirruddu. A l’impruisu s’era arresu e missu in ghjnocchju figghjulendi veldi lu puntu undi Ninaldu curria cu’ lu cani. Lu soli di mezzudì imbiancava la saina cumenti nevi. Currendi, lu cucciuccioni inghjuggazzaddu aia fattu trambuccà a Ninaldu cadendi unu innantu a l’altru. Zandria aia tiraddu un zicchirriu da szudditi, mittèndisi li mani in faccia e pignendi a succuti sempri inghjunicchjaddu. Palchì torra li cani? No bastava lu scrammu palchì ancora cussì? Li fagiani currì scuzzi li fagiani mezzu nudi i’ la nevi ghjladda dabboi sciugliani li cani… e ridiani… e scummittiani… e chiddi criadduri curriani curriani intendi la bava arraiulidda sempri più vigina curriani cu’ alenu ghjacciaddu in bocca chi alzagia cumenti fummu i’ la nevi… dabboi zicchirri zicchirri di piccinni murrùgni di cani iscrufurri di polchi futtuddi sfasciaddi da la risa chi biani ridiani scummittiani e sciuppavani di risa… calcunu frusciava e li cani furriavani cu’ li muccigghili brutti a sangu chissi più ammaestraddi strigniani in bocca una sorti di stedda una stedda di roba groga a chissi cu’ la stedda carigni carigni e un pezzu di pani in premiu pa’ una stedda insanghinadda… palchì torra li cani? palchì chisti mani vigliacchi? E si figghjulava li mani Zandria, e li sbattia a terra scalabrendisilli. Eu tèttaru, chena un briu. Vuliani arrivà a la barracca pinsavani d’arriscivvi fùssiani arriuddi a la barracca e sarìstiani staddi salvi chissa volta chisti li patti di li polchi e curriani curriani cu’ l’alenu in bocca ghjladdu e la bava rabbiosa ghjà drentu a lu cori… e noi chi fagiami? noi noi noi figghjulavami cun li mani vigliacchi drentu a li busciaccari cuaddi vigliacchi e chiddi polchi ridiani ridiani…

Ohhh, veni a ghjuggà! Aia zicchirriaddu Ninaldu. Chissa bogi m’aia svariaddu da l’incantamentu, lu matessi paria avè fattu cun Zandria. Eh, diàmmini cumenti agghju fattu a scalabrammi cussì? Aia dittu.

Cosa?! M’è paruddu d’avè dittu eu figghjlèndilu. Era grogu che lu tanfaranu, l’ispaddi faladdi cumenti li vecchji e li mani sanguloni. E’ megliu chi andia a lavammi a la balza, aia fattu eddu. E v’eru andaddu eu puru cu’ la scusa di bì. Zandria s’era lavaddu cun cura, e accò s’arruddulava li mànigghi di la cammisgja i’ lu bracciu mancu l’aìa sibistaddu cumenti una scritturedda, più che lèttari mi pariani nùmmari, mezzu rui, mezzu biaitti. L’aia dumandaddu cosa v’era scrittu. Scrittu?! Aia dittu eddu. No, nisciuna scrittura solu una cicatrici vecchja ammentu di la gherra…

Ninaldu no s’era abbizzaddu di nudda e aia siguddu a ghjuggà cun Leone, sùbiddu era ghjuntu babbu e la cosa era morta inghì. Agabbaddu l’istaddiali érami turraddi a scola, Zandria l’aiani pigliaddu i’ li cantieri di la forestale e da tandu manu manu s’era staccaddu da noi, salutèndigi cun affettu si capitava d’incuntraci. A me dugna volta chi lu vidia mi turrava a cabbu lu ch’era successu sottu a l’àlburu di la murighessa, no n’agghju muntiaddu mai mancu cun babbu, parò anni a poi abbaiddendi in televisioni un documentariu chi faiddava di li scrammi i’ li campi di concentramentu nazisti aìa intesu a babbu dì, oh, accidenti, pricisu a chissu chi digia Andria…

Cussì ci l’aiani purtaddu. Chena troppi passoni, chena messa, chena preddi e chena mancu una riga di spiegazioni. Macarri ni sarìstia staddu puru cuntentu, palchì, pensu, chi a poi lu chi aìa vistu e passaddu no pudia più cridì in nudda. Ma chistu l’agghju cumpresu calchi annu infattu, a poi avè lettu Primo Levi e Paul Celan, eddi puru internaddi i li campi di concentramentu, eddi puru chi aiani rinunziaddu a la vidda a umbè di tempu a poi la libarazioni. Ma macarri la chi chjammemmu vidda l’aiani ghjà pessa tandu, primma d’essè annientaddi da un sensu di culpa impussìbili da rampanà. La culpa d’essessi salvaddi, salvaddi macarri a lu postu di un altru migliori d’eddi, palchì i’ li lager so’ sempri li pigghjori a salvassi, no palchì pigghjori in assolutu ma chissi chi più di l’altri arrèscini a pirdì l’umanidai. La culpa d’essè staddi egoisti, di no avè agghjuddaddu a nisciunu pa’ agghjuddà a eddi matessi, megliu a l’altri che a me. La culpa di no avè fattu nudda pa’ cambià calchi cosa, la culpa pa’ chissi mani vigliacchi, inutili a salvà alumancu un piccinnu. La culpa d’essè vii, la culpa d’intindissi dummandà cumenti agghjani fattu a salvassi. La culpa d’appartinì a lu matessi generi umanu chi ha ghjniraddu boia e vìttimi. La culpa d’avè ismintigaddu d’essè, alumancu eddi, ommi. Emmu, ommi, plurali di ommu, si chistu è un ommu chi trabaglia i’ lu lozzu chi no cunnosci pagi chi cumbatti pa’ una mela di pani chi mori pa’ un sì o pa’ un no… mediteddi innantu a chisti parauli… ripitìddili a vostri figlioli… inzicchèddili i‘ lu cori vostru…

 Profilo e traduzione in italiano in www.luigiladu

Commenti sono sospesi.

RSS Sottoscrivi.