“La fura” di Antonio Meloni & Maria Teresa Inzaina

Padre e figlioUna dì di primmu stiu, cand’eru steddhu, li scoli erani ghjà finiti, andèsi cun babbu a cilcà dui capi vaccini chi, no era la primma ‘olta, c’erani mancati da la sera innanzi. Mi piacìa andà cu iddhu in campagna candu pudìa e no mi parìa ‘eru, libbaru da lu studiu, di pudé fà insembi una beddha caminata a l’aria maseda e pulita. Iscisimi chizzu, ch’era più friscu e vi sarìa vulutu tempu. Lassata la macchina a pocu ghjettu da lu paesi, a lu cumenciu d’una straditta bianca, attraissata da unu riareddhu, bisugnàa sighì a pedi pa una semita in mez’a mureddhi a siccu priculanti e carragghjati, a tratti, da fraschi spaltichinati chi calche unu , pa pudé passà, aìa discarratu.

Da chi, poi d’una caminata longa, figghjulendi sempri si si ‘idiani li ‘acchi, ci finisimi inn’ un locu strintu, ruintu di rocchi e tuppa bassa e babbu mi disi ch’era l’aitu di lu budivésu. L’ aìa intesu mintuà tanti ‘olti in casa, chi no era allonga da li tanchi undi pasculàa lu bistiamu nostru, ma mai m’eru dummandatu palchì lu chjamàani cussì. Chissa ‘olta, mi ‘inisi la curiositai; cand’ era più cioanu fendi lu barrancéddhu aìa ghjratu pa li campagni di la Gaddhura e ni cunniscìa bé camineri e passagghj, sapìa li nommi di tutti li lochi. Cussì, intantu chi c’erami ripusendi a l’umbra d’una macchja manna d’oddhastru, magnendici calche cosareddha pultata da casa, c’aìami caminatu ori chena pruvettu e n’era vinutu mezudì, iddhu mi fesi chistu contu:

– L’anni dapoi di la gherra, in tutta la Saldigna, stesini anni Deu ni ‘aldia chi ni torrini ancora! Illi ‘iddhi si passesini tempi di steniu, miseria nieddha e caristia di ghjugna manéra. Tu no poi mancu immagghjnà cantu la ghjenti patìa, specialmente candu l’ annati erani schessi e poi di tanta passerica s’accapitàa pocu e nuddha….- Dicendimi cussì, s’era un’appena filmatu e aìa suspiratu comme si li fussini passendi torra addananzi, chi iddhu sendi ciuaneddhu l’aìa cunnotti, sibbè no in peddhi soia chi, grazi’a Deu, la familia maccari illi difficultai no aìa mai patutu troppu. Mi si figghjulesi forsi pa acciltassi ch’eru attentu e poi sighisi lu contu : – Siccagna, zilibricchi e pocu dinà di spindì…altu che li tempi toi! Puaretti, umbè turrati da la gherra aìani la spiranza d’esse a lu mancu pacati di li sacrifici fatti pa la patria, cun calchi trabaddhu siguru o calche pensioni pa sighì a campà: pensa a li ch’erani stati firuti e mutilati e no pudìani più attindì a lu chi faciani primma. E cun familia di campà… Ma li cosi no andesini cussì e in tanti erani avvilinati, delusi, attidiati cu lu governu e cun chissi più fultunati c’aìani calche cosa. Li paesi erani a la fami! L’intendi dì ancora tu celti anziani…come me a li cioani viziati… come te….: – Eh! Vi ‘ulìa la fami di lu corantasei!- ( e mi lampesi un’ucchjata ridendi) La rapia e lu bisognu, si sa, facini fà brutti cosi. E proppriu tandu cumincesini ancora a chisti palti a furà bistiamu. Abigeato…lu chjamani, ma tu ghjà lu sai, chi sei studiendi.. Li capi furati no sempri s’agattàani, anzi..guasi mai, a dilla tutta… chi piddhàani la filata di la muntagna, passàani a l’alta palti e no sinni sapìa più nuddha. Comu no si sapìa nuddha di li latri, ma tutti erani cunvinti chi no pudìani esse di li palti nostri ma di paesi o campagni a chidd’ala di li monti e facìani ghjetti manni a vinè e andà cu li fiati furati. E ch’era meddhu no agattassilli addananzi: omini di pilu…comu si dici! Si faiddhàa puru di banditi chi fugghjendi da la Ghjustizia, a toltu o a rasgioni s’erani dati a la macchja e ..erani piriculosi, pronti a tuttu. Cussì ancora chici s’organizzesi una Cumpagnia di volontari tra li c’aìani bistiamu o vulìani dà una mani contr’a la fura . S’iscìa sempri a sera chi li latri si muìani cu lu bugghju. Bisugnàa esse omini d’accia, folti e chena timori, chi si pudìa, illi turni di gualdia battendi li campagni, fa incontri…pocu piacirosi. E aé lu poltu d’alma e lu fusili di propprietai cu lu cunsensu di li Carabbineri. Una di manchesini cattru traileddhi a li patroni di chissu stazzu chi si ‘idi supra illa costa, frati Pirastresi, erani dui frateddhi. No si n’agatta più mancunu….mischini. E lu stazzu è abbandunatu e n’è puru falendi, ma tandu erani di li pussidenti manni. No socu mancu a ca sia tuccatu, no aìani fiddholi nisciunu. Anzi c’è boci chi lu ‘oddhini cumparà continentali…Cosa ni faciarani… A ghjugna modu li carabineri, riciùta la denunzia, avviltisini li barraceddhi chi subbitu cumincesini a cilcà. Tandu era a capu di la Cumpagnia ziu Petru Mannu, eu eru di li più cioani, intratu da pocu, chi timiami pa lu bistiamu nostru di familia. La scuadra si paltisi li lochi di battì palmu a palmu e a dui a dui cumincesimi a ghjrà sutt’e supra tutta chista cussogghja chi vidi e la ch’è a chidd’ala, e a tintà li lochi undi li latri pudìani muissi e si v’era calche signu illu tarrenu. O a scuprì si v’erani muimenti suspetti di passoni scunnisciuti, intinziunati a fà sparì altu bistiamu. Si vi riscìani si facìani boni…. A chisti palti c’è sempri statu pasculu bundanti e sauritu pa li capi vaccini e cinn’erani a mandri, più d’ogghj. Turrendi a lu fattu…. a me mi tucchesi la posta undi semu noi abà, insembi a ziu Pippinu Garau, omu bivu e speltu chi sapìa lu fattu soiu. No si tiràa mai indaretu, sempri prontu a dassi di fà, specialmenti da candu era battiu. Aìa un fusili chi no era di l’ultimi isciuti, (e dicendimilla s’era fendi una risa….) ma beddhu, di chissi a bacchetta cun dui canni, chi tinìa sempri ghjà garrigatu, un colpu a pildiconi e l’altu a baddha sola. Lu meu era più modernu, mill’aìa rigalatu minnannu toiu appena presu lu poltu d’alma. L’agghju ancora: chissu ch’è appiccatu illu salottu e ti piaci tantu. Candu molgu …è lu toiu: tantu no spara più!” Un suspiru longu poi un’ucchjttu e sighisi lu contu. “Iscisimi da lu paesi chi la dì c’era appena capulata, ziu Pippinu a cap’innanzi. Ill’andà solu calche paraula, di lu più e di lu mancu, pa no paldì l’alenu e l’attinzioni ma ancora palch’era omu di pochi ciavani. Poi d’un’oretta a passu allegru, intantu figghjulendi tutt’in ghjru undi passàami, e pa fultuna chi s’era punendi notti calma e di luna manna, ci filmesimi pa fà una posta e tandu mi dési tutti l’ avviltimenti: si pal casu fussia passatu calche unu si dia gridà subbitu l’altolà, aspittà risposta o cilcà di cumprindì l’intenzioni di l’avviltutu. Lu fusili, solu si v’era bisognu e si chissu, o chissi, aìa sparatu pal primmu. E cumincesimi la gualdia a lu passagghju, cuati da frasca infitta chi facìa com’una capanna e ci paràa da lu silenu umidicciu. Muti, unu di fiancu a l’altu, l’aricchj parati a lu minimu rumori, li fusili a pultata di manu..e la menti infatt’a li pinseri chi ci facìani cumpagnia. La gherra a cacciacci lu sonnu! Eu no eru ancora tantu abbittuatu e candu parìa chi m’era piddhendi…..una scutruzzata muta pa lu bracciu mi turràa a me: ziu Pippinu no drummìa! A ghjugna modu no suzzidìsi nuddha pa un beddhu pocu di tempu e guasi, sarani stati li quattru e le luna sempri manna e chiara c’era però capulendi, erami dizzidendi di lassà paldì pa chissa notti e turrà a lu paesi, candu s’intindisi tripizzu e comme passi d’animali da lu fiancu di la custera sutt’a noi. Ziu Pippinu, cu unu scattu chi mancu unu steddhu, mi piddhesi lu bracciu, no socu si pal dammi curagghju o pa avviltimmi di sta attentu e no fa rumori, e mi tiresi a drentu di la macchja a cuacci e cilcà intantu di cumprindì cos’era.. M’era vinendi una specie di trimmuleddha ma no lu ‘olia fà vidé a ziu Pippinu. Forsi erani solu polciavri turrendi a lu buscu supra! Intantu lu sfraizzu s’era accustendi…parìa rumori di fraschi culcati da lu pesu d’animali grossi…e c’era sempri più accultu, guasi intindiami lu fiatu…

Ziu Pippinu felmu e calmu ma cun tutti li sensi impissimi, rittu, aìa ghjà lu fusili puntatu undi diani pa folza passà, omini o animali o tutt’e dui li cosi insembi….Eu eru suciarratu…la primma ‘olta chi m’agattàa inn’una incugnintura cussì. Parò eru ancora..comu ti possu spiegà….eccitato… a dilla come voi cioani….Adrenalina! Ti poi immagghjnà lu battimu di cori candu si vidisini spuntà a la luci di la luna capu e corri di dui traili e addaretu, spignendili, dui omini chi parìani in pressa e avanzàani cutitini ma dezzisi; erani a pocu ghjettu da noi e ziu Pippinu, cu una boci folti e felma ch’arìa ghjlatu a cassisia: – Altolà! Filmetivi o vi sparu e vi ficcu undi seti!- Pa risposta n’arriesini dui colpi, un’infattu a l’altu, c’andesini a schizzà supr’a una rocca un pocu a chidd’ala.. Chissa manna a dresta…( e m’indichesi cu la mani una tegghja) L’ecu di li sciuppati canniulendi andesi a murì illu canaloni suttu. Pa fultuna, no ci pudìani vidè e sparesini a la céca, in direzioni di la boci. Ma noi a iddhi li ‘idiami e l’aìami a tiru. Eu no aìsi lu curagghju di tuccà lu grillettu..Lu cori m’era buffulendi illa ‘ula. Ma gaffa, inn’un’attimu, arriesi la risposta di ziu Pippinu: unu sparu, un’altu sparu, una specie di rumori affuatu, li bestii mugghjendi pa lu tarrori e un’omu fugghjendi immmez’a li tuppi come lu ‘entu, pa sparì subbitu illu buscu fittu di suari. Candu no si vidìa ghjà più, puntesi lu fusili ancor’eu e sparesi ma lu colpu si paldisi ill’aria e solu a chissu puntu m’avvidisi chi ziu Pippinu no era più a fiancu a me. Mi piddhesi una trimuleddha….In chissà a me m’era scappatu di ridì e di dilli:- Bà….Beddhu curagghjosu….E cos’eri andatu a fà?- E iddhu, come offesu: -Eh! Aria vulutu vidé a te in chissa situazioni! Comunque…t’eru dicendi… ziu Pippinu era sparutu. E si l’aìani moltu….M’eru pripparendi a lu pegghju….Aìa vistu solu unu fugghjendi…L’altu? In chissa la boci sicca e felma di ziu Pippinu: -Ghjasé!Tuttu bé? Veni!!! Sbrigati!- Chi sulleu…no l’aìani moltu…rebbula mala! Solu tandu m’avvidisi ch’era fendi dì e tuttu in ghjru monti alburi macchj erani piddhendi luci e culori. Mi s’era turrendi lu cori a cascia candu, arriatu cun pochi passi und’era ziu Pippinu, primma d’abbrì bucca a dummandà calchi cosa, vidisi un’omu schina a tarra, la ciccìa a un palmu, vistutu di biddhutu, gambali a ghjnocchj, mani spalti, occhj sbarrati. Da lu pettu, trapassatu da la pildicunata di ziu Pippinu, un filu ruiu falàa pa lu fiancu e facìa una macchja più scura illu tarrenu. Un muschettu 91 era pocu a chidd’ala, imbulatu. – Lu colciu!- micc’iscisi. Mai aìa vistu un’omu moltu a fusilata. Parìa cioanu…- Lu cunnisciti?- dumandesi a ziu Pippinu. No, no l’aìa mai ‘istu ne in paesi ne inn’altu locu.. Parìa muntagninu di li salti d’allonga da com’era vistutu. E fissendilu: – Bisogna andà in paesi e avvisà li carabbineri. L’altu è fugghjtu e cassà undi ci sarà…Mi dispiaci…ma no aìa contu bonu….ha sparatu iddhu pa primu e no pa avviltì….- E scutìa intantu lu capu. Eu eru tulbatu e cilcàa di no figghjulà in bassu, fendi currì l’occhj a un puntu allonga. Pa falla culta….chi veni mali a dì punt’e pilu la situazioni, ziu Pippinu dezzidisi d’andà iddhu in paesi, c’arìa spiegatu meddhu lu fattu a li Carabbineri, c’ariani celtu vulutu sapè com’era suzzessu. E a me, a malagana, mi tucchesi di filmà chi a valdìa chissu malassultatu…_ No timì- mi disi avviendisi.- Cilcu di turrà lu più lestra chi possu. E tranquillu! Li molti no mussichigghjani…- Mi parisi chi mi fussia cugliunendi un pocu….forsi era burrulendi pa alliciricà l’aria pisuta. Andendi mi parìa c’aìa paldutu un pocu la siguranza di sempri, lu capu era bassu, li spaddhi culvi com’e sutt’a un barriu pisutu…

Cussì m’agattesi chì solu a valdìa unu scunnisciutu.. moltu…..Cumincesi a sudà… culzu a Cilcàa di disviammi pinsendi a cassisia cosa mi vussia passata pa la menti ma, chena vulellu, m’agattàa a fissà a chissu colpu chena ‘ita e mi scunsaltàani indrentu chiss’occhj sbarrati ficcuti illu celi. Lu sangu s’era siccatu come la ‘ita igniru. Un silenziu!! Tuttu parìa sutt’a una maia mala!E canta pena…pa chissà svinturatu …banditu.No aìa ne fami ne siti…Tuttu era come suspesu…Un muimentu di frasca liceri mi fesi suppisà: l’assucconu….ma era solu un maccioni, forsi arriatu a l’odori di lu sangu. Illu ‘idemmi com’un accinnu, inn’un brincu si turresi a infrascà. Forsi ci passesini dui ori, no socu comu, candu turresi ziu Pippinu cu li Carabbineri chi a cabaddhu chi fésini lu chi diani fa: cumputà lu moltu, cilcà s’aìa calche cosa chi vussia silvutu a cumprindì a lu mancu da undi n’era vinutu. Documenti celtu no n’aìa….agattesini un’imbulicheddhu di tabaccu trinciatu e caltini, calche luminu…E inn’un tascapani minnureddhu, postu a tracolla sutt’a la casacca, pocu di pani e casgju.Lu maresciallu m’intalghesi pal bè, e vulisi sapè ancora di lu ch’era fugghjtu. Eu li disi tuttu com’era andatu lu fattu, momentu pal momentu e poi iddhu desi oldini di pultà lu moltu a lu campusantu di lu paesi e fa andà lu duttori a scrì l’attu di molti e tuttu. Lu fesi punì a biltulinu innant’a lu cabaddhu di l’altu carabbineri e tutti c’avviesimi cun chissu…..garrigu a lu paesi. In caminu incuntresimi ziu Andria Carradori ch’era turrendi ancor’iddhu in paesi cu lu carrulu mezu boitu. A ziu Pippinu no li parisi ‘eru: dui parauli cu lu marisciallu e lu moltu finisi lu viagghju in carrulu: celtu era meddhu che pindulà da lu caddhu, chi paria sempri falendini e tuccàa accunciallu dugna tantu. Ma pa iddhu, lu malfatatu, facìa celtu poca diffarenza. Come pa pietai e pa no fa assuccunà passoni chi, accustendici a lu paesi si pudìani intuppà,primma di muicci, lu carragghjesimi cun fraschi presi chi. Lu carrulu innanzi e noi infattu….muti com’inn’un funerali. Ma la boci a la fini si spaglisi e lu paesi l’aia sapputu.Turresi a casa svultulatu, la cara di chisginachi mamma s’assuccunesi. Vulìa sapé ma no aiu gana di spiegàlli tuttu, li disi lu niccissariu ma bastesi a falli vinè l’aggittazioni. Poi mi ci culchesi chena magnà nuddha. La sera dia turrà a caselma a filmà lu verbali. V’era ancora ziu Pippinu e no era lu di sempri: in tant’anni di silviziu una cosa cussì …ca si lu podia immagghjnà..Chi fattu maladittu: no sinni saria sminticatu forsi mai… Li Carabbineri ci disini poi chi chissu disgraziatu era d’Alà, ma facìa lu ziraccu illi campagni accult’a Monti pa contu di pussidenti chi da pocu cill’aìani ghjacaratu. Chi forsi era vinutu a furà pa contu di calche altu…. Magari era la primma ‘olta ma no l’era andata bè…Disgraziatu d’iddhu. La notti guasi no mi riscisi di calà occhj. Lu capu meu era un bugnu e si drummia appena mi sunniàa tuttu lu ch’era suzzessu e mi sciutàa in dilliriu…La matinata eru inchiettu, no mi c’iscia da l’occhj la cara di chissu colciu e cussì, poi di tantu pinsà, pocu primma di mezudì, andesi a lu campusantu; era illu baulu, cumpostu a la meddhu ma no era solu. A un latu e a l’altu dui femini , trigghjli cu li faldetti arricciati longhi e unu sciallu nieddhu a carragghjalli lu capu e palti di la fronti: la mamma e la femina, mi disi a boci basa lu carabbineri ch’era di gualdia. A me guasi no m’alzesini occhj e meddhu cussì….No pigniani ma strigniani lu boldu di lu baulu e a un celtu puntu intindisi parò un lamentu chi si facìa parauli d’un cantu stiniatu di dulori. Era un’ attitu in saldu e pa lu chi eu ni cumprindisi, illu lingagghju nostru dicìa press’a pocu cussì:

Cosa ‘idini l’occhj mei
Lu me’ fiddholu moltu
C’ha l’ha fattu lu toltu
Ca m’ha datu l’annei…?
Ah, tu moltu e eu
ancora no vi credu!
Troppu è lu disisperu…
Lu mundu chena te
una tumba pal me

Cumincesi la mamma e illu cantu si banzicàa com’anninnendi una criatura. Poi sighisi l’alta:

Troppu tu m’eri caru
lu distinu pa noi era chjaru,
e tu, tu solu
eri lu me’ consolu.
Nieddha abà è la solti
chi m’ha datu chista molti….

Ripittisini tanti ‘olti lu cantu di dulori e no si pudìa sta indiffarenti. Poi , tutt’a una sinni pisésini, fésini un carignu longu, l’ultimu, a la cara ghjà di cera di lu moltu e, tirendisi lu sciallu ancora di più, sinn’andesini. Unu l’era aspittendi pa turraccilli a lu locu soiu..Iddhu l’intarresini in paesi inn’una tumba cu una gruci e unu nummaru, chena nommu.

Abà sai palchì chistu locu lu dicini “l’aitu di l’alaesu”.

-Chi contu…bà! M’hai fattu vinè lu zuddhoni….chissà cantu ni sai di chisti cosi…-

-Eh….abà parò ghjà ci semu allinati. Li ‘acchj nostri cassà undi sarani….a fassi un ghjru…chi banditi no cinn’ha più…Aiò… Pisatinni. Andemu veldi lu riu , magari sarani biendi ea frisca!- L’agattesimi avveru chi biati che papa, tecchj, ripusendisi a l’umbra, pariani in….vacanza. E li turresimi a locu.

Antonio Meloni

Via Faenza 2 – 07026- Olbia / Tel. 078969655

Commenti sono sospesi.

RSS Sottoscrivi.